Enige tijd terug trof onze ecoloog Ferdy Timmerman een gewone grootoorvleermuis met een vacht vol na-isolatiemateriaal aan in het Arboretum bij Wageningen. Het dier is direct opgevangen maar heeft het helaas niet gered. Deze schrijnende situatie had voorkomen kunnen worden door voorafgaand de isolatiewerkzaamheden vleermuisonderzoek te doen.

Bolletjes in de vacht      
Bij een wandeling zag ecoloog Ferdy Timmerman op klaarlichte dag een vleermuis vliegen. Het dier landde op een boomstam midden in de zon en bleef daar zitten. Het was een gewone grootoorvleermuis die op het eerste gezicht onder de volgezogen teken leek te zitten. Die 'teken' bleken bolletjes na-isolatie te zijn, het dier was er mee bezaaid. Ferdy is in de boom geklommen, heeft het dier kunnen vangen en mee naar huis genomen. De vleermuis is direct opgehaald door een andere collega met veel ervaring in vleermuisopvang. Waarschijnlijk is dit individu ternauwernood ontsnapt uit een spouwmuur waar na-isolatiemateriaal in werd gespoten.


Door zijn verrekijker zag Ferdy dat het dier onder de isolatiebolletjes zat (Ferdy Timmerman)

Niet alleen?       
Deze gewone grootoorvleermuis wist te ontkomen maar had vele bolletjes in zijn vacht gelijmd en had geluk dat het nog kon vliegen. Er is een grote kans dat de koloniegenoten van deze vleermuis het niet hebben gered. Vleermuizen leven vaak in kleine of grote groepen. Als er meer vleermuizen in de spouw zaten zijn deze waarschijnlijk ingesloten en hebben zij het niet gered.

Opvang
Eenmaal  in de opvang is de gewone grootoorvleermuis zo goed mogelijk verzorgd. Het bleek ondanks tips uit binnen- en buitenland erg moeilijk om het isolatiemateriaal te verwijderen zonder schaar, wat natuurlijk extra stressvol zou zijn. Het dier heeft dezelfde dag nog gegeten en gedronken, maar is helaas na 1,5 dag in de opvang overleden. Na de dood van de vleermuis is getracht om de bolletjes op verschillende manieren verwijderen om er iets van te leren voor andere vleermuizen. We hopen natuurlijk dat dit niet meer nodig is. Het dier wordt mogelijk ook naar een lab gestuurd voor post mortem onderzoek naar de doodsoorzaak.

Lawine van isolatieparels            
Bij na-isolatie van de spouwmuur wordt de open ruimte vaak ingespoten met ‘parels’ van polystyreen (EPS), ofwel kleine bolletjes kunststof. Helaas is de methode van isoleren lang niet altijd diervriendelijk. Om een spouwmuur te isoleren worden vele gaten in de muur geboord waar de parels met lijm onder luchtdruk in worden gespoten. Vleermuizen en andere dieren die in zo’n spouwmuur zitten hebben vaak geen schijn van kans om te ontkomen. Vleermuizen zijn nachtactief en slapen overdag in ruimtes zoals spouwmuren. Ze worden dus in hun slaap overvallen door een stortvloed aan gelijmd isolatiemateriaal.

  
De gewone grootoorvleermuis (Natasja Groenink)

Wijdverspreid probleem, bewust of onbewust  
Helaas is dit niet de eerste en zeker niet de laatste vleermuis die op deze manier sterft. Door het hele land worden duizenden huizen per week nageïsoleerd zonder ecologisch onderzoek vooraf. Vleermuizen leven een verborgen leven, dus veel mensen weten niet dat ze met het isoleren beschermde dieren doden. Binnenkort begint de kraamperiode, waarbij hele kolonies in gebouwen verblijven. Door na-isolatie kunnen zo hele kolonies bewust of onbewust worden gedood.

Wettelijk beschermd
Vleermuizen en andere gebouwbewonende soorten zoals huismus en gierzwaluw worden beschermd onder de Wet natuurbescherming. Het isoleren van woningen is een ruimtelijke ontwikkeling en het is wettelijk verplicht om daarbij rekening te houden met beschermde soorten. Het is strafbaar om werkzaamheden uit te voeren die negatieve effecten hebben op beschermde dieren. Daarnaast geldt in Nederland de zorgplicht voor alle dieren en planten, wat inhoudt dat iedereen altijd rekening moet houden met aanwezige soorten.

Gedeelde verantwoordelijkheid 
De verantwoordelijkheid van het beschermden van deze dieren ligt niet alleen bij de gebouweigenaar (particulier of bedrijf) maar ook bij de partij die isoleert. Aangezien vleermuizen in kleine gaten en kieren kunnen kruipen is zonder goed onderzoek bij bijna geen enkel gebouw volledig uit te sluiten dat er vleermuizen in verblijven. Het gebruik van een endoscoop, waarmee sommige isolatiebedrijven voor de werkzaamheden in de spouw kijken, is geen betrouwbare methode voor vleermuisonderzoek. Daarom adviseren wij iedereen altijd om een ecologische Quickscan uit te laten voeren, eventueel gevolgd door aanvullend onderzoek.

We snappen dat het vooral voor particulieren een grote drempel kan zijn om een volledig ecologisch onderzoek uit te laten voeren. Heb je vragen over toekomstige isolatiewerkzaamheden? Neem dan contact op met een ecologisch adviesbureau, een vleermuisexpert of met een ecoloog bij je gemeente, zij denken vast graag mee!

 
Eerste foto: de gewone grootoorvleermuis na het overlijden (Natasja Groenink). Tweede foto: een gezonde gewone grootoorvleermuis (Wiegert Steen) 

Duurzaam, maar verantwoord isoleren
Natuurlijk zijn wij als ecologisch adviesbureau voorstander van isoleren, we willen met zijn allen zorgen voor een duurzame leefomgeving. Maar we moeten voorkomen dat beschermde- en niet beschermde soorten hiervan de dupe zijn. Verschillende organisaties zijn bezig met het bedenken van alternatieven om slachtoffers te voorkomen. Een onderzoek vooraf is in ieder geval altijd goed om vastgelijmde en dode vleermuizen te voorkomen. Met wat voorzorgsmaatregelen kan worden geïsoleerd zonder dat er dieren hoeven te sterven. 

Soortmanagementplan
Een soortenmanagementplan (SMP) kan bijdragen aan het voorkomen van vleermuisslachtoffers op grote schaal. Hierbij worden in een heel gebied, bijvoorbeeld een gemeente, de verblijfplaatsen en functies van beschermde gebouwbewonende soorten in kaart gebracht. Op basis van een goed uitgevoerd SMP kan een generieke ontheffing afgegeven worden door de provincie. Dit heeft voordelen voor mens en natuur: door het grootschalige onderzoek kan beter rekening worden gehouden met de beschermde soorten, en ruimtelijke ontwikkelingen kunnen vaak sneller van start gaan. Een SMP biedt uitkomsten voor gemeenten, woningcorporaties, ondernemers en particulieren. In Zeist hebben wij een succesvol SMP afgerond. Benieuwd naar de mogelijkheden van een SMP bij u in de buurt? Neem contact met ons op!

Nuttige dieren  
Er is geen reden om bang te zijn voor vleermuizen, ze zijn juist heel nuttig in het ecosysteem. Ze eten per nacht ongeveer 300 muggen en andere kleine insecten, een kolonie kan dus miljoenen muggen per jaar vangen. Door vleermuiskasten op te hangen of de spouwmuur met kleine openingen beschikbaar te maken voor vleermuizen help je dus de vleermuis én jezelf. Nederlandse vleermuizen zijn geen dragers van het coronavirus, maar we raden wel aan om vleermuizen niet op te pakken. Lees meer informatie op www.vleermuis.net. Hier staan ook contactgegevens van experts voor het geval je een gewonde vleermuis tegenkomt.

NatureToday plaatste ook een artikel over dit onderwerp.